Heraldiek

Bron: familiewapens, oud en  nieuw door drs J.A. de Boo

Sinds de middeleeuwen kennen we het fenomeen heraldiek: het bezitten en gebruiken van fleurige wapenschilden, vaak schitterend van kleur of soms met wonderlijke, op bijzondere wijze gestileerde figuren. Soms zijn ze verfraaid met helmen, kronen of andere pronkstukken. Het woord heraldiek is afgeleid van het woord “heraut”.

Herauten trokken met ridders mee van toernooi naar toernooi en organiseerden de feestelijkheden rond riddergevechten, inspecteerden de wapens, bepaalden wie wel en wie niet mee mocht doen, beoordeelden of de ridders de meegevoerde emblemen e.d. terecht voerden, enz: toer-nooidirecteuren zouden we ze nu misschien noemen. De heraldische wapenvoering ontstond  waarschijnlijk in het laatst van de elfde tot het midden van de twaalfde eeuw. Aanleiding was het ontstaan van legers en soldaten die zich beschermden met schilden, helmen, harnassen, enz. Standenverschil tussen soldaten en aanvoerders leiden ertoe dat de leiders (te paard) hun schilden, helmen en andere bescherming voorzagen van herkennings-tekens. In de tijd dat de adel en kerkvorsten over veel macht beschikten en oorlogen voerden, waren het vaak  de leenmannen (hertogen en graven) die de legers aanvoerden (o.a. tijdens der kruistochten). Deze legerleiders vormden de nieuw stand van de “ridders”,  met hun eigen herkenningstekens. Het aanzien van het ridderschap steeg enorm. Zodanig zelfs de ook de adel de riddertitel begeerde. Zij ontleenden hun maatschappelijk aanzien en hun levenswijze aan de successen van hun krijgsheren. Deze krijgsheren droegen de riddertitel over aan de adel. Deze nieuwe groep “adellijke ridders” ontwikkelde  zijn eigen wapenrustingen.

Het wapen werd een persoonlijk kenmerk, dat later ook werd gebruikt om te zegelen (stempels in lak op akten). Het wapen als herkenningsteken tijdens oorlogen werd na verloop van tijd minder belangrijk; het familie-, of gildewapen bleef als herkenningsteken bestaan. We vinden ze bijvoorbeeld terug als familiewapen van de borgheren, gilde-/ambachtswapen, land– en provinciewapen, wapen van water-schappen, enz. enz.  We vinden ze terug op grafzerken, als gemeente-wapen, waterschapwerken.

Een wapen krijg je niet  “zomaar”. Een wapen is pas officieel na goedkeuring ervan door de Hoge Raad van Adel, het adviesorgaan van de Nederlandse regering waar het adelzaken en overheidsheraldiek betreft.

Voorbeelden van familiewapens: Ripperda—Rengers—Maneil.

Het schild is door de eeuwen heen de basis gebleven voor het wapen.

Het schild is bedekt met andere versierselen, zoals bijv. een helm, veren of bloemen, kroon, enz. Het schild kan een combinatie bevatten van verschillende families, bijv. door huwelijk en het beheer over meerdere borgen. Het schild is dan in tweeën of in vieren gedeeld.

Het volledig wapen van Ripperda von Petkum ziet er dan uit als in de tekening  hieronder

- linksboven en rechtsonder het teken van de Ripperda’s;

- linksonder en rechtsboven het teken van Von Petkum